5 مارس 2018 بود که فرانسیس مک دورمند^[1] هنگام سخنرانی برای جایزه اسکار بهترین بازیگر زن، پیامی قدرتمند ارسال کرد: “زنان ایده‌هایی دارند و برای عملی کردن این ایده‌ها، به سرمایه‌گذاری مناسب نیاز است.” مک دورمند در این مراسم از اصطلاح Inclusion Rider که می‌توان آن را در برگرفتن یا عمومیت بخشیدن به موارد مختلف معنا کرد، بهره برد. در واقع می توان منظورش را حضور برابر زنان و مردان در محیط کاری تلقی کرد. این پیام فراتر از هالیوود و صنعت فیلم است.

زنان امروز در محل کار باید با همکاران مرد خود برابر باشند و این فقط محدود به بالا بردن آمار بهره وری و ادعای ایجاد تعادل جنسیتی نیست. البته یک شروع خوب است اما برای توضیح بیشتر در مورد نکته مک دورمند، آنچه مهم تر است ایجاد “تعادل جنسیتی” در نقش‌های رهبری در روند تصمیم گیری و بخش‌های استراتژیک تجارت است. با این مقدمه و با توجه به چالش برابری در محیط کاری در سطح جهان من جمله ایران، به این مهم در جامعه رو به گذارمان پرداخته ایم.

برابری جنسیتی در محیط کار ایران

با وجود دهه‌ها تلاش، هنوز نابرابری زیادی در محیط های کاری سراسر کشور وجود دارد. در سال‌های اخیر، بخش هایی در دولت، کارمندان و بسیاری از فعالین مدنی تلاش کرده‌اند تا موضوعات مربوط به مغایرت حقوق و دستمزد بین دو جنس را حذف کنند. آن ها همچنین به دنبال اطمینان از برخورد برابر با زنان و مردان بوده‌اند. این مهم، یکی از موضوعات برجسته در دنیای تجارت مدرن است، پس ضروری است که کسب و کارها از تمام قوانین موجود و تعهدات در قبال کارمندان آگاهی داشته باشد. برای شروع بحث بهتر است تعریفی از “نابرابری جنسیتی” ارائه دهیم.

نابرابری جنسیتی چیست؟

نابرابری جنسیّتی عبارت است از برخورد یا عملی که بر اساس جنسیّت افراد به تحقیر، طرد، خوار شمردن و کلیشه بندی آنان می پردازد و نشاندهنده یکسان نبودن دسترسی زنان و مردان به فرصت ها و امکاناتی مانند امکانات آموزشی است.[2]سازمان یا شرکتی که دغدغه برابری جنسیتی دارد، با زنان و مردان یکسان رفتار می‌کند. در حقیقت رویکردها مبتنی بر جنسیت نیست بلکه شایستگی های اخلاقی و فنی معیار پیشرفت یا پسرفت کارمندان قرار می گیرد. فقدان چنین موردی، پیامدهای زیادی من جمله کاهش انگیزه کارمندان و در این مورد خاص زنان را در پی دارد. مسئله نابرابری جنسیتی در مواردی چون فرهنگ سازمانی، نگرش‌های شخصی، فرهنگ و قوانین کار ریشه دارد.

با این حال در دنیای مدرن سازمان ها و شرکت ها جهت دستیابی به اهداف کلان خود و رقابت در بازار پرخطر امروزی، چاره ای جز روزآمد شدن ندارند. از این رو توجه به برابری جنسیتی نمی بایست به مثابه یک ویترین تلقی شود بلکه با توجه به رشد میزان تحصیلات زنان و آگاهی ایشان و کلیت جامعه نسبت به حقوق زنان، یک ضرورت غیرقابل انکار است. با این تفاسیر حقوق و مزایای برابر (به طور مثال مدیران زن و مرد در هر بخش)، در نظر گرفتن نیازها جدا از جنسیت، فرصت‌های برابر برای پیشرفت و ارتقا می تواند به بهبود شرایط کاری کمک شایان توجهی کند. حقایق مربوط به نابرابری جنسیتی در محل کار روشن است و تا به امروز، آمار درخور تامل و ناخوشایندی را نشان داده‌اند:^[3]

• 23٪ از زنان در محل کار با آزار و اذیت جنسی روبرو شده‌اند
• فقط 8٪ آن ها این امر را گزارش داده‌اند
• 43٪ مادران با تبعیض و نحقیر نسبت به بارداری روبرو بوده‌اند
• 52٪ از زنان در هنگام کار با مشکلات روحی روبرو هستند

این آمار نشان می‌دهند که زنان همواره در زندگی با سندرم سقف‌های شیشه‌ای[4] رو به رو خواهند بود. اما نکته این است که دولت و در بخش مهم‌تر مردم و مشخصا جامعه مدنی، چه راهکارهایی را برای کنار زدن این چالش در پیش خواهند گرفت.

نمونه‌های نابرابری جنسیتی

دستمزد نابرابر: این یکی از مهمترین نمونه‌های جنسیت زدگی در محل کار است و این طور که از شواهد پیداست یکی از سخت‌ترین چالش های پیش روی برابری خواهان به شمار می رود. سال گذشته مجمع جهانی اقتصاد با در نظر گرفتن چهار معیار اقتصاد، سیاست، آموزش و بهداشت، اعلام کرده بود که زنان ۲۰۲ سال دیگر به برابری دستمزد با مردان می‌رسند. اما این سازمان در جدیدترین برآورد خود تحقق برابری دستمزد بین زنان و مردان را تا ۲۵۷ سال دیگر تخمین زده‌ است.^[5]

استراتژی نامطلوب استخدام: استخدام به شرط صیغه یا استخدام منشی شبانه روزی از مواردی هستند که در کشور ما به چشم می‌خورند. در این بین اشاره به سوالاتی که ربطی به موقعیت شغلی ندارد[6] هم قابل تامل است.

تبعیض جنسیتی: نشان دادن رفتار ترجیحی در برخورد با همکاران مرد نسبت به همکاران زن قابل تعریف است.

آزار و اذیت جنسی: لمس غیرمتعارف، ترویج دیدگاه‌های کلیشه ای در مورد زنان و مردان، تغییر در محل یا ساعات کار جهت نزدیکی به مدیر یا مدیران و … از زمره این موارد است.

انواع نابرابری جنسیتی می‌تواند به طور چشمگیری بین زن و مرد متفاوت باشد. بنابراین باید هوشیار بود و سیاست‌های روشنی در مورد چگونگی رفتار با کارمندان در محیط کار در نظر گرفت.

چگونه می‌توان برابری جنسیتی را در محل کار ارتقا داد؟

سوال اصلی این است که چرا برابری جنسیتی در محل کار مهم است و جواب از آنجا شروع می‌شود که برابری در محیط کار، موجب حداکثر بهره‌وری در کسب و کار خواهد شد. رضایت شغلی افزایش یافته و اقتصاد ملی می‌تواند به طور طبیعی رشد کند.

در این شرایط هیچ مانع ناعادلانه‌ای وجود ندارد که پیشرفت افراد را محدود کند. با این حساب، چگونه می‌توان اطمینان حاصل کرد که سیاست برابری جنسیتی در سراسر کسب و کار وجود دارد؟ می‌توان از روش هایی مانند روش‌های زیر برای تجدیدنظر در مواضع تجاری استفاده کرد:

• مشخصات شغلی سازمان خود را ارزیابی کنید تا ببینید آیا موانعی در نظر گرفته‌اید که مانع رسیدن زنان به نقش‌هایی اصلی در سازمان می‌شود.
• در مورد دستمزد افراد شفاف باشید. درمورد دستمزد با دید باز نگاه کنید تا این اطمینان حاصل شود که زنان برای نقش‌های مشابه مردان دستمزد کمتر دریافت نمی‌کنند.
• تعادل بهتر زندگی و کار را برای هر دو جنس ارتقا دهید.
• به همه افراد در مشاغل خود آموزش لازم و مشاوره مربوطه را ارائه دهید.
• اطمینان حاصل کنید که شما یک سیاست ضد آزار، اذیت و شکنجه در پیش گرفته‌اید تا از وقوع کامل آن در تجارت شما جلوگیری کند.
• آگاهی بخش باشید و ارتقا رفتارهای منصفانه را آموزش دهید.
• امکانات مراقبت از کودکان مانند اتاق مادر و کودک و همچنین سیاست‌های حمایت از خانواده را فراهم کنید.
• زنان موفق در شرکت خود را چه در داخل سازمان و چه از طریق کانال‌های رسانه‌ای مورد توجه قرار دهید و از زنان ارشد بخواهید که به عنوان مربی رفتار کنند.
• سیاست‌هایی را برای حقوق عادلانه و تعادل بین کار و زندگی تنظیم کنید و اطمینان حاصل کنید که مدیران از آن ها به طور کامل حمایت می‌کنند.

پانویس ها

[1]-Frances Louise McDormand  بازیگر آمریکایی 

[2]– تحلیلی بر عوامل فرهنگی- اجتماعی مؤثّر بر نابرابری جنسیّتی مطالعه  زنان متأهّل ٢٠ تا ۴٩ ساله شهر اصفهان. فصلنامه مطالعات توسعه اجتماعی- فرهنگی، دوره چهارم، شماره ٣، زمستان ٩۴، صفحات 82-59

[3]-Gender inequality at work  www.brighthr.com

[4]– سقف شیشه ای یا Glass ceiling استعاره از موانع غیرقابل رویت در برابر زنان و اقلیت های دیگر است.

[5]– ایران در قعر جدول نابرابری دستمزد زنان و مردان است/ برای برابری ۲۵۷ سال زمان نیاز است www.ilna.news

[6]– مانند قصد بچه دار شدن دارید یا خیر