وقتی راجع به نوآوری فکر می‌کنیم، معمولا تصور ما آن دسته از فناوری های جدیدی است که شرکت‌ها از آن ها به عنوان موتور محرکه رشد خود استفاده می‌کنند. اما واقعیت این است که نوآوری چیزی فراتر از این تعاریف است. نوآوری صرفا به رشد شرکت‌ها کمک نمی‌کند بلکه می‌تواند به پیشرفت جامعه نیز کمک کند. به همین دلیل است که امروزه ما تلاش داریم به درک عمیق‌تری از نوآوری اجتماعی دست یافته و نشان دهیم که نوآوری چگونه می‌تواند در خدمت تجارت عمل کند.[1]

نوآوری اجتماعی چیست؟

نوآوری اجتماعی به توسعه و اجرای فرآیندهایی گفته می‌شود که از روش‌های جدید و موثر برای حل مسائل اجتماعی یا زیست محیطی استفاده می‌کنند. فرقی نمی‌کند که این فرآیندها ناشی از سیاست‌های ملی، دولتی یا غیردولتی باشند، بلکه مهم این است که این راه‌حل‌ها بتوانند نیازهای فعلی اجتماع را بهتر از قبل برآورده سازند. منظور از نوآوری اجتماعی، ایجاد اثرات بلند مدت در مقیاس بزرگ (سطح جامعه) است. نوآوری اجتماعی در اصل در نتیجه تلاش‌های غیر انتفاعی حاصل می‌شود، اما جامعه و بخش تجاری نیز کاملا از حل چالش‌ها و مشکلات موجود در جامعه استقبال می‌کند.

اهمیت نوآوری اجتماعی

در جهان امروز که همه افراد، کشورها و اقتصادها کاملا در هم تنیده‌اند، مشکلات اجتماعی یک کشور در حقیقت مشکل همه جهان است. در دنیای امروز برخی از ملت‌ها با رشد اقتصادی کند، بی‌ثباتی مالی، آشفتگی سیاسی، گرسنگی، فقر و بیماری روبرو هستند. همه این موارد، مسائل و مشکلات اجتماعی هستند که باید به هر نحوی رفع شوند؛ چنین مشکلات بزرگی در واقع فرصت‌های تجاری بزرگی را نیز ایجاد می‌کنند. در حقیقت، بیش از 80 درصد از رشد اقتصادی در نتیجه نوآوری و استفاده از دانش جدید حاصل می‌شود. امروزه یک جامعه واقعا مرفه، هم دارای رونق اقتصادی و هم رفاه اجتماعی است. به طور سنتی، مرفه بودن یک کشور را با بررسی تولید ناخالص داخلی (GDP) ارزیابی می‌کنند اما امروزه سطح آرامش و خوشبختی، آزادی فردی، آزادی اجتماعی و رفاه مالی نیز از جمله معیارهایی هستند که برای تعیین رفاه کشور مورد استفاده قرار می‌گیرند.

وقتی از این زاویه به رفاه نگاه کنیم، درمی یابیم که جوامع مرفه رویکردی نوآورانه به مسائل جاری اجتماعی دارند چرا که مشکلات پیچیده جدید نیاز به راه‌حل‌های جدید دارد. نوآوری اجتماعی باعث شده است که طرز فکر جدیدی درون جامعه رواج یافته و طرز فکرهای محدود در مورد شرکت‌های تجاری و کسب‌وکارهای انتفاعی (به عنوان دو حوزه متقابل منحصربه‌فرد) کمرنگ شود. برخی به اشتباه نوآوری اجتماعی را معادل با فعالیت‌های خیریه می‌دانند اما واقعیت این است که نوآوری اجتماعی در عین حفظ رشد اقتصادی و اجتماعی، یک بُعد جدید به نوآوری اجتماعی می‌بخشد. نوآوری اجتماعی تنها به معنای انجام کارهای خوب و مفید برای جامعه نیست، بلکه به معنی اقتصاد و تجارت خوب نیز بکار می رود. دقیقا به همین دلیل است که باید کارایی و سودمندی روش های خیرخواهانه سنتی شرکت‌ها را زیر سوال برده و در عوض نگاهی دقیق‌تر به ارزش اقتصادی نوآوری اجتماعی داشته باشیم.

تفاوت بین نوآوری اجتماعی و مسئولیت اجتماعی شرکت‌های تجاری

از آنجا که ما از منظر تجارت در مورد نوآوری اجتماعی صحبت می‌کنیم، باید تفاوت بین اصطلاحاتی که برای مسئولیت‌های زیست محیطی و اجتماعی شرکت‌های تجاری استفاده می‌شوند را به صورت روشن تعریف کنیم.

• با موضوع همین مقاله شروع می‌کنیم یعنی نوآوری اجتماعی شرکت‌ها (CSI).[2] CSIبه شرکت هایی اطلاق می‌شود که نوآوری اجتماعی را در فعالیت‌های تجاری خود ادغام می‌کنند. CSI یک رویکرد جاری است که به صورت مداوم به دنبال حل چالش‌های اجتماعی و بهبود راه‌حل‌های موجود است.
• از سوی دیگر، رویکرد مسئولیت اجتماعی شرکت (CSR)[3] نیز امروزه در بین شرکت‌ها کاملا متداول شده است. CSR به استراتژی‌هایی گفته می‌شود که بوسیله آن ها می‌توان از مفید و اخلاقی بودن عملکرد یک شرکت برای جامعه اطمینان حاصل کرد. CSR به طور کلی چهار حوزه اصلی دارد: بشردوستی، محیط زیست، حقوق بشر و مسئولیت اقتصادی.

گفته می‌شود که CSR یک روش قدیمی است که نیاز به ارتقا دارد. این عقیده از نقطه نظر بشردوستانه CSR درست است چرا که ظاهرا شرکت‌ها بیشتر به نوآوری اجتماعی پرداخته و رویکرد استراتژیک خود را در قبال مسئولیت اجتماعی CSR را کنار گذاشته‌اند. در این مقاله نیز ما به این موضوع می‌پردازیم که چرا نوآوری اجتماعی نسبت به CSR هم برای تجارت و هم برای جامعه رویکرد ارزشمندتری است. به دلیل اینکه نوآوری اجتماعی در تلاش است تا مشکلات را به صورت ریشه‌ای حل کند، شرکت‌ها باید کاملا راجع به فرصت‌های تجاری که می‌تواند این مشکلات را حل کند آگاهی داشته باشند.

برای توضیح بهتر این امر، می‌توان آن را به “بهبود مستمر” تشبیه کرد. در “بهبود مستمر”، شرکت‌ها خود را بهبود داده و از نوآوری حمایت می کنند. ذکر این نکته نیز ضروری است که در صورتی یک مشکل حل شده یا بهبود می یابد که آن مشکل به صورت “ریشه‌ای” حل شود. البته، اهداف بشردوستانه در حقیقت مشکل ریشه‌ای نیستند و حل کردن آن ها چیزی را بهبود نمی بخشد بلکه فقط علائم مشکلات بزرگتر را تا حدی تسکین می‌دهند.

نوآوری اجتماعی و فرصت‌های تجاری ابرروندهای[4] اجتماعی و زیست محیطی

ابرروندهایی که باعث ایجاد نوآوری اجتماعی در شرکت‌ها می‌شوند چه هستند؟ چگونه شرکت‌ها با پیروی از این ابرروندهای آینده می‌توانند به سود تجاری برسند؟

شهرنشینی

80 میلیون نفر در سراسر جهان مجبور هستند که محل زندگی خود را تغییر ‌دهند. با افزایش تعداد مناطق شهری، تعداد ساکنان این مناطق نیز بیشتر شده و در نتیجه با چالش های جدید و بیشتری روبرو می‌شوند. در نتیجه نیاز است که این چالش‌های جدید را با شیوه‌های نوآورآنه‌، با سازماندهی مدارس، آموزش زبان و مسکن (متناسب با جمعیت کنونی) برطرف کرد. شهرهای هوشمند دیگر فناوری محور نیستند، بلکه شهروند محور هستند. مطالعات نشان می‌دهد که شهرهای همه شمول (شهر همگان) سلامت اقتصادی بالاتری دارند. نوآوری اجتماعی با ارائه خدمات موثرتر و جامع‌تر به نیازهای مردم، باعث ارزشمندتر شدن خدمات عمومی می‌شود.

CHAOS Architects[5] یک شرکت فنلاندی است که از قدرت داده‌ها، فناوری و افراد برای توسعه پایدار شهری استفاده می‌کند. در پلتفرم شهر هوشمند آن ها، داده‌های شهری با دیدگاه‌های انسانی ترکیب می‌شود تا بتواند هم از نهادهای عمومی و هم شرکت‌های خصوصی در شهرهای در حال توسعه پشتیبانی کرده و به نیازها و چالش‎های موجود پاسخ دهد.

راه‌حل نوآورانه آن ها به نفع و در خدمت جامعه است: آن ها با محور قرار دادن شهروندان، باعث می‌شوند تا شهرها سطح زندگی بالاتری داشته باشند. در عین حال، این شرکت روی ارزش اقتصادی نیز تمرکز کرده است: این شرکت از داده‎های موجود برای تصمیم‌گیری بهتر در مورد سرمایه‌گذاری در املاک و توسعه آن نیز استفاده می‌کنند. به عنوان مثال، یکی از مشتریان CHAOS Architects که در بخش ساخت و ساز فعالیت می‌کند، از پلتفرم آن ها استفاده می کند تا بتواند بر مبنای تنوع، قابلت جابجایی و دسترسی بهترین مکان‌های موجود برای ملک‌های مختلف را پیدا کند.

سلامتی و تندرستی

سیستم‌های بهداشتی در سراسر جهان حتی قبل از همه گیری جهانی کویید19 تحت فشار زیادی بودند. آن ها با بحران “جمعیت‎های رو به سالمندی” روبرو هستند. مسائل و چالش‌های جمعیت رو به سالمندی فشار بیش از حدی را به سیستم مراقبت‌های بهداشتی وارد می‌کند. در عین حال نیز افزایش بیماری‌های مزمن، تنش و فشار مضاعفی را در زمینه هزینه‌های مراقبت‌های بهداشتی بر سیستم بهداشت عمومی وارد می‌کند. در ایالات متحده، پنجاه درصد از جمعیت دچار بیماری‌های مزمن هستند و هزینه‌های مراقبتی آن ها بیش از 85% از هزینه‌های مراقبت‌های بهداشتی را شامل می‌شود.

پیشگیری یا مدیریت علائم می‌تواند چنین هزینه‌هایی را بطور چشمگیری کاهش دهد. در رویکرد پیشگیرانه برای مبارزه با این بیماری‌ها باید مشکلات رفتاری مانند اعتیاد و چاقی را نیز در نظر گرفت. به عنوان مثال [6]Virta health را در نظر بگیرید. Virta health یک شرکت نوآورانه است که با مشکل دیابت مقابله می‌کند. روش نوآورانه آن ها این است که به صورت مداوم با مراقبت‌های پزشکی از راه دور و تغذیه درمانی فردی به مقابله با مشکل دیابت بپردازند.

عدم تطابق بین رشد تولید ناخالص داخلی و عدم رشد شادی

چه چیزی باعث خوشحالی، رضایت و شادی افراد می‌شود و ارتباط این موارد با نوآوری چیست؟ با تحقیقاتی که اخیرا انجام شده است می‌توانیم بگوییم که رفاه اجتماعی و نوآوری با یکدیگر مرتبط هستند. گزارش رضایت جهانی برای چهارمین بار متوالی، فنلاند را شادترین کشور جهان اعلام کرده است. کشورهایی مانند سوئد، دانمارک، سوئیس و هلند نیز در رتبه‌های بعدی و بسیار نزدیک به فنلاند قرار دارند. ویژگی مشترک این کشورها چیست؟

همه آن ها جوامعی مرفه هستند که رفاه اجتماعی شهروندان خود را تأمین کرده و همچنین در بین ده کشور برتر نوآورانه جهان قرار دارند. با توجه به این گزارش، می‌توان نتیجه گرفت که صرفا رشد تولید ناخالص داخلی برای ایجاد جامعه‌ای شاد و مرفه کافی نیست و برای دستیابی به این شادی و رفاه به چیزی بیش از قدرت مالی نیاز است. چین در بین کشورهای جهان رتبه دوم تولید ناخالص داخلی را دارد، اما جامعه آن فاصله بسیار زیادی با “رفاه” و “جامعه مرفه” دارد.

“اقتصاد خوشبختی” مفهوم جدیدی نیست، اما شرکت‌ها به تازگی متوجه ارزش تجاری آن شده ‍‌اند (به ویژه هنگامی که از سلامتی و رفاه برای افزایش بازده شرکت خود استفاده می‌کنند). شرکت‌هایی مانند [7]Calm که اپلیکیشنی برای مدیتیشن و خواب ارائه کرده است، تجارت و هدف اصلی خود را شادتر کردن جهان عنوان کرده است. با وجود اینکه محصولات مشابه زیادی در بازار وجود دارد، اما شرکت Calm اولین شرکتی بود که توانست ارزش خود را به 1 میلیارد دلار برساند.

تغییر اقلیم

تغییرات آب و هوایی سالیان متمادی است که توجه همه افراد را در جهان به خود جلب کرده است. مناطقی از جهان که در آن شهرهایی با سطح نوآوری بالا، حمل و نقل و مسکن قرار دارند باید کاملا سازماندهی شوند تا انتشار دی اکسید کربن در آن ها کاهش یافته و با تغییرات آب و هوایی سازگار شوند. در این میان، نوآوران اجتماعی مختلفی وجود دارند که با روش‌های مختلف به مقابله با تغییر اقلیم برخواسته‌اند: از مشهورترین آن ها می‌توان به تولید کنندگان خودروهای برقی، افرادی که سعی می‌کنند نحوه استفاده از محاسبه‌گر ردپای کربنی[8] را آموزش داده و آگاهی را راجع به مضرات انتشار دی اکسید کربن بالا ببرند و همچنین تولید کنندگان منبع پروتئنی جایگزین مانند [9]Beyond Meat اشاره کرد.

پانوشت

[1]– متن حاضر ترجمه و تلخیصی است از:

www.viima.com   Social Innovation – the What, Why and How

[2]-Corporate Social Innovation

[3]-Corporate Social Responsibility

[4]-Megatrends

[5]– برای کسب اطلاعات بیشتر بنگرید به: www.chaosarchitects.com

[6]– برای کسب اطلاعات بیشتر بنگرید به: www.virtahealth.com

[7]– برای کسب اطلاعات بیشتر بنگرید به: www.calm.com

[8]– میزان انتشار گاز گلخانه‌ای ایجاد شده بوسیله سازمان، رویداد، محصول یا شخص

[9]– برای کسب اطلاعات بیشتر بنگرید به: www.beyondmeat.com